Warszawa – to tu w czasie II wojny światowej znajdowało się największe w Europie getto dla ludności pochodzenia żydowskiego. Dziś dostrzec po nim ślady gołym okiem nie jest łatwo. Pomagają w tym liczne tablice ustanowione wzdłuż linii murów dawniej okalających ten teren. Historia jednak nie zapomniała o wydarzeniach z tego okresu ani o ludziach przebywających w zamkniętej strefie. Warto odwiedzić te miejsca, gdzie obraz człowieka i człowieczeństwa nabiera zupełnie innego kształtu.
Skąd pomysł na wydzielenie strefy żydowskiej?
Getto w Warszawie powstało z inicjatywy władz niemieckich. Nie był to wynik nagłej decyzji, dzielnica żydowska nie została wyznaczona i odgrodzona murem od reszty miasta w jeden dzień. Cały proces trwał od początku niemieckiej inwazji na tereny polskie. Jako że antysemicka narracja była wpisana w podstawy ówczesnej demagogii i politycznej doktryny, na przeprowadzanie działań na tym polu nie trzeba było długo czekać.
Pierwsze kroki w stronę muru
Nie przypadkowo największe w Europie getto powstało właśnie w stolicy Polski. W roku 1938 Warszawa stanowiła największe skupisko Żydów na kontynencie. Pod względem liczby mieszkańców pochodzenia żydowskiego prześcignął ją tylko Nowy Jork. Liczba ta zaczęła wzrastać od listopada 1939 roku, kiedy to władze niemieckie zarządziły masowe przesiedlenia ludności żydowskiej z okupowanych terenów Polski.
Znaczący jest fakt, że podczas obrony Warszawy w 1939 roku dzielnica żydowska doświadczyła najintensywniejszych bombardowań. Po wkroczeniu wojsk niemieckich natychmiast rozpoczęły się prześladowania i represje wobec tych członków społeczeństwa. Widok Gwiazdy Dawida stał się elementem codziennego życia. Likwidowano sklepy należące do Żydów, usuwano ich z zakładów pracy, zamykano domy modlitw, zakazywano wstępu do restauracji czy środków komunikacji. Tak zaczęło się wykluczanie tej części społeczności, które powiodło setki tysięcy ludzi za ceglany mur.
Dzielnica północna odcięta przez tyfus
O lokalizacji getta w północno-zachodniej części śródmieścia zdecydowała właściwie demografia. Od XIX wieku bowiem obszar ten w większości zamieszkiwali Żydzi. Za argument pozwalający na ścisłą izolację tego terenu, posłużyła upowszechniania informacja o szerzącej się rzekomo tam epidemii tyfusu na przełomie lat 1939/1949. Ogrodzenie „niebezpiecznego” terenu murem wiosną było już tylko oczywistą konsekwencją. Co więcej, według władz, mur ten miał ochraniać Żydów przed ewentualnymi aktami agresji ze strony mieszkańców pozostałych dzielnic. Rozpoczęte 01 kwietnia 1940 roku prace zakończono 02 października.
Życie i śmierć – powstanie i zniszczenie getta
O warunkach panujących na terenie getta nie trzeba wspominać. Ograniczone do niespotykanych granic racje żywnościowe, nieludzkie warunki do życia, choroby, wycieńczenie do granic, powszechnie panująca na ulicach śmierć. Jednak do obrony mieszkańcy dystryktu przystąpili dopiero w roku 1943 w odpowiedzi na wywóz ludności do obozów koncentracyjnych. W kwietniu wybuchło powstanie w getcie, które ostatecznie zostało stłumione 16 maja tego samego roku. Po tym zbrojnym akcie stworzona przez Niemców żydowska dzielnica, przestała istnieć.